Çocuklarda Bilişsel Becerilerin Geliştirilmesi
Yürütücü işlevler nelerdir?
Yürütme işlevi becerileri; beynimizin planlama, hedeflere ulaşma, özdenetim gösterme, çok adımlı
yönergeleri takip etme ve dikkat dağıtıcı unsurlara rağmen odaklanma gibi karmaşık görevleri yerine
getirmesine yardımcı olur. Bir hava trafik kontrol sistemi gibi karmaşık bir sistemin uçakların güvenli
iniş ve kalkışlarını sağlamak için gereken işlevleri yerine getirmesi gibi, yürütme işlevi becerileri de
beynimizin görevlere öncelik vermesine, dikkat dağıtıcı unsurları filtrelemesine ve dürtüleri kontrol
etmesine yardımcı olur. Kimse yürütücü işlev becerileriyle doğmaz, ancak neredeyse herkes bunları
öğrenebilir.
Kişinin yürütücü işlevi çeşitli nedenlerle bozulabilir. Bir çocuğun odaklanmasını engelleyen bir şey
olduğunda, görevleri planlama ve önceliklendirme konusunda zorluk yaşayabilirler.
Oyun ve yürütücü işlevler
Oyunun, öğrenmenin ve beyin gelişimini geliştirmenin güçlü bir yolu olduğu gösterilmiştir (Gibbs ve
diğerleri, 2021). Oyun, çocukların dünyalarını keşfetme ve hem açık hem de örtük bir şekilde
öğrenme şeklidir. Araştırmalar, iyi gelişmiş yürütücü işlev becerilerine sahip küçük çocukların daha
sonraki akademik ve yaşam başarısı için önemli bir avantaja sahip olduğunu göstermektedir.
Oyun, çocuklarda aşağıdakilerin gelişimini destekler:
– Yürütücü işlevler
– Çalışma belleği
– Dikkat ve konsantrasyon
– Dil
– Bilişsel esneklik
– Öz düzenleme
– Dürtü kontrolü
– Özgüven
– Sosyal-duygusal gelişim
Farklı Yaş Gruplarına Göre Çocuklarla Yapılabilecek Aktiviteler
6-18 ay:
Bir oyuncağı bir bezin altına saklayın ve bebeği onu aramaya teşvik edin. Bebekler oyuncağı çabucak
bulduktan sonra saklayın, çocuğa onu hareket ettirdiğinizi gösterin ve onu bulması için teşvik edin.
Meydan okumayı artırmak için daha fazla hamle yapın. Çocuk orada ne olduğunu hatırladıkça ve
hareketi zihinsel olarak takip ettikçe, çalışma belleğini çalıştırır.
18-36 ay:
Parmak oyunları veya buna uygun el hareketleriyle şarkılar ve tekerlemeler gibi aktif oyunlar bu
yaştaki çocuklar arasında popüler olmaya devam ediyor ve benzer şekilde çocukların dikkatine,
çalışma belleğine ve ketleyici kontrolüne meydan okuyor.
Duygular hakkında konuşmak da önemlidir, ya çocukların duygularını fark edildikçe etiketleyerek
(“Şu anda gerçekten kızgınsın gibi görünüyor”) ya da bir çocuğun üzüldüğü bir zamanın hikayesini
anlatarak duygularını yansıtmaları için bir dil verebiliriz. Bu konuşmalar yürütücü işlevi devreye
sokmak için gerekli olan duygusal düzenlemenin gelişimini destekleyebilir.
3-5 yaş:
Gittikçe karmaşıklaşan yapbozlar, bu yaştaki çocukların görsel işleyen hafızalarını ve planlama
becerilerini çalıştırmaya yardımcı olur.
Yemek yapmak küçük çocuklar için de çok eğlencelidir. Talimatları beklerken ketleme, karmaşık
yönergeleri akıllarında tutarken hafızayı çalıştırma ve ölçme ve sayma sırasında dikkatlerini odaklama
alıştırmaları yaparlar.
5-7 yaş:
Hızlı cevap vermeyi gerektiren veya stratejik düzenlemeleri içeren kart ve masa oyunları, çocuğun
yaşına uygun seçildiğinde yürütücü işlevler için en iyi egzersizlerdendir. Ayrıca fiziksel aktivite ve
oyunlar da bu yaştaki çocukların dikkat becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olur.
7-12 yaş:
Bir müzik aleti çalmayı öğrenmek, seçici dikkati ve kendi kendini izlemeyi test edebilir. Gerekli fiziksel
beceriye ek olarak, bu aktivite, müziği akılda tutmak için çalışma belleğini zorlar. İki elli koordinasyon
uygulamasının daha iyi yürütme işlevini desteklediğine dair bazı kanıtlar da vardır.
Çocuklar bir enstrüman öğrensin ya da öğrenmesin, müzik derslerine veya topluluk etkinliklerine
katılmak, özellikle doğaçlama söz konusu olduğunda (örneğin, alkışlama veya davul çalma) ritmik
kalıpları takip etmelerini gerektirebilir. Bu, çalışma belleği, dikkat, bilişsel esneklik ve engelleme
koordinasyonunu zorlayabilir.
Ergenlik:
Spor – Rekabetçi sporların doğasında bulunan odaklanmış dikkat ve beceri gelişimi, kişinin kendisinin
ve diğerlerinin hareketlerini izleme, hızlı kararlar alma ve oyuna esnek bir şekilde yanıt verme
becerisinden yararlanır. Devam eden, zorlu aerobik aktivite yürütme işlevini de geliştirebilir.
Yoga ve meditasyon – Farkındalık durumunu veya an be an deneyimlerin yargılayıcı olmayan
farkındalığını destekleyen etkinlikler, gençlerin sürekli dikkat geliştirmelerine, stresi azaltmalarına ve
daha az reaktif, daha fazla yansıtıcı karar verme ve davranışları teşvik etmelerine yardımcı olabilir.
Ayrıca müzik, tiyatro ve stratejik mantık oyunları da ergenlerin yürütücü işlevlerinin geliştirilmesine
katkıda bulunur.
Stj. Psk. Eylül Benzer
Kaynakça
Gibb, R., Coelho, L., Van Rootselaar, N. A., Halliwell, C., MacKinnon, M., Plomp, I., & Gonzalez, C. L.
(2021). Promoting executive function skills in preschoolers using a play-based program. Frontiers in
Psychology, 5843.
https://developingchild.harvard.edu/resources/what-is-executive-function-and-how-does-it-relateto-child-development/#graphic-text
Center on the Developing Child at Harvard University (2011). Building the Brain’s “Air Traffic
Control” System: How Early Experiences Shape the Development of Executive Function:
Working Paper No. 11. Retrieved from www.developingchild.harvard.edu.
https://developingchild.harvard.edu/resources/activities-guide-enhancing-and-practicing-executivefunction-skills-with-children-from-infancy-to-adolescence