Ergenlikte Sosyal Medya Kullanımının Benlik Saygısına Etkisi

Günümüzde teknolojinin birçok alanda kullanılmaya başlanması ve gelişmesiyle birlikte internet kullanımı oldukça artmıştır. İnternet kullanımının artmasına paralel olarak sosyal medya kullanımında da artış olduğu gözlenmiştir. Bireylerin sosyal medyayı kullanış amaçları kişiden kişiye, zamana ve ihtiyaca göre farklılık göstermektedir. Genel olarak ise; iletişim kurmak, bilgi edinmek, yeni arkadaş bulmak, içerik üretmek ve paylaşmak gibi amaçlarla sosyal medya kullanılmaktadır (Kim, Jeong ve Lee, 2010). Sosyal medyanın birçok farklı açıdan kullanılabilmesiyle ve insanların süre olarak aşırıya kaçmalarının sonucunda “sosyal medya (internet) bağımlılığı” ortaya çıkmıştır. Sosyal medya bağımlılığında bağımlı olunan şey internet değil; içerik ya da sunduğu imkandır. Ayrıca sosyal medya bağımlılığında uyuşturucu madde gibi kimyasal bir uyarıcı kullanılmasa da duygu (limbik) sistemini etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Teknolojik alet kullanımı sırasında mutluluk (dopamin) hormonu salınımının arttığı, bu sebeple de internette daha çok zaman geçirme isteğinin arttığı gözlenmiştir (Küçükvardar ve Tıngöy, 2018).

İnternet bağımlılığı kavramı alanda ilk kez 1996 yılında Dr. Ivan Goldberg tarafından kullanılmıştır. Goldberg, bu kavramı kullanmış ve semptomlarını açıklamıştır. Bu konu üzerinde çalışan bir diğer araştırmacı Young tarafından da (1999) internet bağımlılığı açıklanarak belirtileri gösterilmiştir. Bu belirtilerden bazıları; internette geçirilen sürenin artması, internet kullanımını kontrol etme ya da durdurma için sürekli bir çaba gösteriminin olması, bu çabayla birlikte bireyde huzursuzluk, karamsarlık ve depresif duygu durumu içinde olma, internet nedeniyle önemli ilişki, iş ya da kariyer fırsatını kaybetme, olumsuz ruh halinden kurtulmak için sürekli olarak internette vakit geçirmedir. Yukarıda bahsedilen belirtilerin sıklığının ve şiddetinin artmasıyla paralel olarak bireyin özel, aile ve sosyal hayatı olumsuz etkilenmeye başlamaktadır.

İnterneti ve sosyal medyayı günümüzde neredeyse her yaştan insan kullanıyor olsa da sosyal medya bağımlılığının en çok yaygın olduğu ve tehdit ettiği yaş grupları ergen ve gençlerdir. Ergenlik döneminde görülen özellikler ve duygu değişimleri düşünüldüğünde teknolojinin özgür, denetimin az olduğu bir ortam sunması, çok fazla çaba ve sorumluluk gerektirmemesi, daha kolay iletişimin sağlanması hatta bazen anonim olarak bunu gerçekleştirmeleri, kendilerini daha kolay bir gruba ait hissetmeleri gibi sebepler internet kullanım süresinin artmasında ve bağımlı olmalarında büyük önem teşkil etmektedir. Kimlik arayışında olan ve kendilerini henüz yeni yeni tanımaya başlayan ergenler, sosyal medyayı yaşamlarının merkezine koymaktadır. Kullandıkları sosyal medya hesaplarına gelen geri bildirim ya da sosyal medyada o anda popüler olan konu, durum, kıyafet, davranış vb. benlik kavramlarını oluşturmada önemli rol oynamakta ve benlik saygılarını şekillendirmektedir. Bireyin kendisine verdiği değer ve benlik saygısı duygu durumunu ve ruhsal iyi oluşunu etkilemektedir. Benlik saygısının yüksek olduğu ergenler; kendileri hakkında olumlu düşünür, amaçlarını belirler, insanlarla daha iyi ilişki yürütebileceklerine inanır ve stresle daha kolay şekilde başa çıkar (Gerrig ve Zimbardo, 2012). Benlik saygısının daha düşük olduğu ergenlerin ise; kendileri hakkındaki düşünceleri olumsuzdur, stresle karşılaştıklarında depresyona girme olasılıkları daha fazladır, karamsardırlar ve kendilerine dair özgüvenleri düşüktür. Bu sebeple düşük benlik saygısına sahip olan ergenler, günlük hayatta kuramadıkları ilişkiyi sosyal medyada kurabilmeyi tercih eder. Söyleyemediklerini bu mecralarda dile getirir, günlük yaşamda alamadıkları beğeniyi yaptıkları paylaşım ile almaya çalışarak kendilerini olduklarından daha iyi bir şekilde göstermeye çalışırlar. Bu durum ergenlerin sosyal medyaya bağımlı olma olasılığının artmasında etkendir.

Sosyal medyanın, ergenlerin benlik saygısını sadece olumsuz açıdan etkilediğini söyleyemeyiz. Yapılan araştırmalar benlik saygısını olumlu etkileyen yönlerinin de olduğunu göstermektedir. Örneğin; sağlıklı beslenme ve sporu teşvik eden uygulamaları kullanan ergenlerin yaşam standart kaliteleri arttıkça ve sağlıklı beden görünümüne kavuştukça benlik saygılarında artış olduğu gözlenmiştir. Ayrıca etkileşim içeren uygulamalarda yeni kişilerle tanışan ergenlerin, sosyal ilişki becerisi gelişmekte ve kurdukları sağlıklı ilişkilerle sosyal çevreleri genişlemektedir. Ayrıca benlik saygısı düşük olan ergenlerin sosyal medya kullanımı sırasında yaşadıkları kaygı seviyesinde de düşüş olduğu gözlenmiştir.

Tüm bunların çerçevesinde sosyal medyayı ele aldığımızda teknoloji ve internetin günümüzün bir parçası olduğunu kabul etmek gerekir. Ergenlik dönemi kendi içinde birçok yeni keşfin, kimlik oluşumunun ve riskli davranışlarda bulunma olasılığının olduğu dikkat edilmesi gereken bir dönemdir. Sosyal medyanın risklerinin ve faydalarının olduğu bilinerek belki ilk başta aileler ya da ergenlerin kendileri tarafından süre kısıtlamaları, anlaşmalarla bu uygulamaları kullanmak önemlidir. Yalnız bu hususta ergenin sosyal medya bağımlısı olmamasına dikkat edilmelidir. Ergenin sosyal medyada geçirdiği vaktin, günlük işlerini, arkadaşları ya da ailesi ile olan ilişkisini aksatmadığına dikkat edilmelidir. Bunu yapmak için aile ve arkadaşlarıyla dışarıda aktiviteler planlanabilir, ergenin de ilgisini çektiği yeni hobiler kazanılması için uğraşılabilir. Yapılan bu etkinliklerin de ergenin benlik saygısını olumlu etkileme olasılığı yüksektir.

Stj. Psk. Beril SEVİNÇ

Kaynakça

Gerrig, R. J. & Zimbardo, P. G. (2012). Psikoloji ve yaşam (G. Sart, Çev.). Ankara: Nobel.

Kim, W., Jeong, O. R. & Lee, S. W. (2010). On social web site. Information Systems. 35(2), 215-236.

Küçükvardar, M. ve Tıngöy, Ö. (2018). Teknoloji bağımlılığının semptomlar temelinde incelenmesi. İletişim ve Bilişim Teknolojileri, 9(35), 111-123.

Kuss, D. J. & Griffiths, M. D. (2011). Online social networking and addiction a review of the psychological literature. International of Journal Environmental Research and Public Health, 8, 3528-3552.

Yavuz, O. (2018). Ergenlik döneminde internet bağımlılığının okul başarısı üzerinde etkileri. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 1056-1080.

Young, K. (1999) Internet addiction: symptoms, evaluation and treatment. In L. Vande Creek & T. Jackson (Eds.), Innovations in Clinical Practice: A Source Book (Vol. 17; pp. 19-31). Sarasota, FL: Professional Resource Press.

Yüksel-Sahin, F., & Öztoprak, Ö. (2019). Ergenlerin sosyal medya bağımlılığı düzeylerinin benlik saygısına göre incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 363-377.