Sosyal Girdap- Sosyal Medya Bağımlılığı

İnternete erişimin kolaylaşmasıyla, teknolojik aletlerin yaygınlaşmasıyla ve çeşitli imkanların sunulmasıyla sosyal medya günümüzde çoğu insanın erişebildiği ve aktif olarak kullandığı bir araç haline gelmiştir. Her ne kadar gençler ile sosyal medyayı özdeşleştirsek de her yaş düzeyinde insan için farklı uygulamalar da bulunmaktadır. Yani sosyal medya sadece Z kuşağına ait olmaktan çıkıp öğrenme yetisi olan her insanı kapsayan bir araç haline gelmiştir.

Her gün yeni güncellemelerle piyasaya sunulan sosyal medya araçları insanlara haber, iletişim, sosyallik, eğlence, alışveriş gibi birçok alandan hızlı ve pratik bir erişim sunar. Sosyal medyanın bu gibi faydalarının yanında oldukça olumsuz sonuçları da bulunmaktadır. Her geçen yıl sosyal medya kullanıcılarında artış olduğu gibi günlük sosyal medya kullanımında da artış görülmektedir.  Araştırmalar, sosyal medyanın hızla yaygınlaşmasıyla birlikte bazı insanlarda sosyal medyanın bağımlılık haline gelebileceğini de ifade etmiştir. Sosyal medyada kişinin zamanı hızlı bir şekilde geçer, sosyal medyadan çıkamaz, kontrolünü kaybeder. Bu kişiyi bir döngüye sokabilir. Peki biz bağımlılık dediğimizde aklımıza bir vücuda yabancı bir madde alınması gelirken sosyal medya bağımlığında nasıl bir durumdan bahsediyoruz? Biraz bağımlılık tanımına bakalım.

Bağımlılık en temel olarak bireyin bir maddeyi günlük yaşamını, sosyal ilişkilerini ve iletişimini etkileyecek olmasına rağmen kullanmaya devam etmesi, bırakamaması ve maddeyi alma isteğini durduramaması halidir. Bağımlılığın oluşmasında genetik, çevresel, psikolojik etmenler olduğu da bilinmektedir. Son yıllarda bu tanım genişletilerek davranışsal bağımlılıkları da kapsar hale gelmiştir. Bir davranışsal bağımlılığı tanımlarken en önemli kriter işlevselliğin bozulması ve günlük yaşamı etkiliyor olmasıdır.

DSM-5’te internet bağımlılığı için genel bir internet bağımlılığını kapsamayacak şekilde “internet oyun oynama bozukluğu” olarak bir tanı bulunmaktadır. Bu konuda tanı için daha fazla araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Daha çok klinik ortamda edinilen bilgilerle sosyal medya bağımlılığı tanımlanmaktadır. Sosyal medya bağımlılığının aşırı kullanımının bir bağımlılık olarak görülmesi için Griffiths altı kriterin kişide var olması gerektiğini vurgular:

• Belirleyicilik; Sosyal medyayı kullanan kişi için bu eylem hem bilişsel hem davranışsal olarak hayatındaki en önemli aktivitedir. Günün her vaktinde sosyal medyayı kullanacağı anı düşünmesi olarak örnek gösterilebilir.
• Ruh hali değişikliği; Bireyin ruh halini değiştirmek için kullandığı sosyal medya kullanımıdır. Kişi sosyal medyada çok mutsuz hissedebilir veya çok mutlu hissedebilir.
• Tolerans; Kişinin sosyal medya kullanımı süresiyle ilgili olan bir durumdur. Sosyal medyanın ruh hali üzerindeki etkilerini elde etmek için kullanım süresini arttırmasıdır.
• Yoksunluk semptomları; Kişinin sosyal medya kullanım süresini azaltmaya çalıştığında veya sosyal medyaya erişemediği durumlarda psikolojik veya fizyolojik belirtiler göstermesidir.
• Çatışma; Kişinin çevresiyle veya kendi içerisinde ilişkilerine/kendisine zarar veren çatışmaları ifade eden sosyal medya kullanımını ifade eder.
• Döngü; Yoksunluk döneminden sonra sosyal medya kullanımında oluşan davranışların, belirtilerin devam etmesiyle kişinin bir döngüye girmesidir. Bu noktada kişinin sosyal medya kullanımı artarak ilerleyebilmektedir.

Genel olarak baktığımızda sosyal medya bağımlılığı ile ilgili bir tanı ifadesi olmasa da internet bağımlılığı içerisinde yer almakta ve kompulsif internet kullanımı, problem internet kullanımı gibi farklı tanımlarla da literatürde karşımıza çıkmaktadır.

Peki Neden Bağımlılık Oluşuyor?

Bağımlılık dediğimizde “dopamin” nörotransmiterinden bahsetmesek olmaz. Beynimizde dopamin, ödül sistemini yönetir ve haz duygusu ile ilgilidir. Sosyal medya bize büyük bir haz denizi sunar. Çok fazla uyaran mevcuttur ve sosyal medya üreticileri de algoritmalarını buna göre düzenler. Her haz dolu içerikten sonra beynimizde dopamin salgılanır ve beyin bunu bir ödül olarak görür. Dopamin salgılanması sadece anlık bir olaydır. Bu haz dolu eylemi yapmaya devam ettikçe daha fazla dopamin salgılanır. Artık bir noktada da bu yeterli gelmemeye başlar ve daha fazla dopamine ihtiyaç duyar hale geliriz. İşte en kısa haliyle sosyal medyanın beyin üzerindeki etkisi ve bağımlılık ile ilgili olan altyapısı budur.

Ne Yapabiliriz?

Uzmanlar sosyal medya için sağlıklı sosyal medya kullanımını önermektedir. Sosyal medya bağımlılığının altında sosyal etkileşim, rahatlama, arkadaşlık kurma, yalnızlık gibi pek çok faktör olsa da bu eylemlerin sonucunda normal olan internet kullanımının süresi artabilir ve bağımlılığa doğru gidebilir. En temel çözüm, sosyal medya kullanım süresini azaltmaktır. Sosyal medya bağımlılığına yönelik birtakım öneriler de bulunmaktadır:

• Zaman ayarı yapmak: Sosyal medya kullanımı için belli bir zaman dilimi ayarı yapılabilir. Bunun için uygulamaların veya telefonun zamanlama özelliğini kullanabilirsiniz. Günlük ayarladığınız süre bittiğinde sosyal medyayı bıkabilirsiniz.
• Bildirimleri devre dışı bırakmak: Sosyal medya uygulamaların bildirimlerini kapatabilirsiniz. Çoğu zaman bildirim sesleri ilgimizi çeker, dikkatimiz dağılır ve sonrasında sosyal medyadan kendimiz çıkamaz halde bulabiliriz. Günlük rutinin kontrolünü kazanabilmek için güzel bir adım olabilir.
• Yeni hobiye başlama: Sosyal medyadan uzaklaşabilmek veya sosyal medya yerine koyabileceğimiz bir aktivite bulmak için hobilerden yardım alabiliriz.
• İnsanlarla tanışmak: Yeni insanlarla tanışmak, onlarla iletişim kurmak iyi gelebilir.
• Sosyal medya ile güne başlamamak ve uyumamak: Güne sosyal medyasız başlayabilir veya gece yatmadan bir saat önce sosyal medyayı sınırlandırabilirsiniz.
• Sosyal medya uygulamalarının sayısını azaltmak: Genelde bütün uygulamalarda benzer arkadaşlara ve bilgilere ulaşırız. Bütün uygulamalara bakmak yerine bir iki uygulamaya bakarak uygulama sayısını sınırlayabilirsiniz.
• Sevdiklerinizle birlikte alternatif aktivite planlamak: Aileniz, arkadaşlarınız veya çevrenizdekilerle sosyal medyasız aktiviteler planlayabilirsiniz. Örneğin arkadaşlarınızla doğa yürüyüşüne çıkabilir veya ailenizle kutu oyunları oynayabilirsiniz.
• Yardım almak: Bazı durumlarda kendimiz sosyal medya kullanım süresini azaltamayabiliriz. Bu gibi durumlarda bir uzmandan yardım olmak en iyisi olacaktır.

Stj. Psk. Vahide Öztürk

KAYNAKÇA

Baz, F. Ç. (2018). Sosyal medya bağımlılığı: Üniversite öğrencileri üzerine çalışma. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 276-295. https://doi.org/10.26466/opus.470118

Çömlekçi, M. F. ve Başol, O. (2019). Gençlerin sosyal medya kullanım amaçları ile sosyal medya bağımlılığı ilişkisinin incelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4), 173-188. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.525652

D’Arienzo, M. C., Boursier, V. ve Griffiths,M. D. (2019). Addiction to social media and attachment styles: A systematic literature review. International Journal of Mental Health and Addiction, 17, 1094-1118. https://doi.org/10.1007/s11469-019-00082-5

Koçak, F. (t.y.). Sosyal medya bağımlılığından kurtulmak [Blog yazısı]. Erişim adresi: https://www.yasantipsikoloji.com/kisisel-gelisim/sosyal-medya-bagimliligindan-kurtulmak

Macit, H. B., Macit, G. ve Güngör, O. (2018). A research on social media addiction and dopamine driven feedback. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(3), 882-897. https://doi.org/10.30798/makuiibf.435845